Clicker-training: veelgestelde vragen
Eerst nog wat meer weten voor je erin duikt? Hier vind je een vijftiental vragen die ons vaak gesteld worden.
- Hoe moet ik nu beginnen?
- Mijn hond is bang voor de clicker. Ik klikte, hij rende weg en verstopte zich onder het bed!
- Wat als mijn hond niet van brokjes lekkers houdt en niet werkt voor voedsel?
- Wat als ik meerdere honden heb?
- Hoe lang moet een trainingssessie zijn? Hoe vaak moet ik trainen?
- Kan ik meer dan één gedraging tegelijk trainen?
- Kun je clickers gebruiken tijdens de les? Raken de honden dan niet in verwarring?
- Wat gebeurt er als ik een fout maak in de training? Verpest ik dan de hond?
- Wat doe ik als de hond een fout maakt?
- Er wordt niet veel over commando's gezegd. Wanneer moet ik de hond zeggen wat hij moet doen?
- Wat als ik het signaal gegeven heb en de hond het niet doet?
- Wanneer kan ik stoppen met voedsel in de training?
- Wat als ik gehoorzaamheidstraining of andere wedstrijdactiviteiten met mijn hond wil doen?
- Hoe kun je clickertraining gebruiken voor gehoorzaamheid, terwijl iedereen weet dat je geen clicker of voedsel in de ring mag gebruiken?
- Mijn hond heeft al veel gehoorzaamheidstraining gehad. Hoe vermeng ik clickertraining met wat hij al weet?
- Wat zijn nu de grote voordelen van clicker-training?
- Zijn er ook nadelen te noemen?
Hoe moet ik nu beginnen?
Probeer niet gelijk een bestaand probleem op te lossen. Kies liever iets waaraan jij en je hond beide plezier kunnen beleven, zonder druk dat "het moet lukken". Bijvoorbeeld een eenvoudig kunstje, zoals een rondje draaien, een poot geven, iets met de neus aanraken. Gebruik dat als eerste oefengedrag.
- Mijn hond is bang voor de clicker. Ik klikte en hij rende weg en verstopte zich onder het bed!
Je hond weet nog niet wat voor leuke dingen er allemaal na de klik gebeuren. Dat moet hij nog leren. Sommige honden denken bovendien bij alles wat nieuw is aan de dierenarts (misschien niet onverstandig).
Maak je niet te druk over die angst. Die gaat meestal snel voorbij als je direct na de klik steeds iets leuks laat gebeuren.
Bovendien kun je het geluid wat zachter maken door door de clicker in je broekzak, in een washandje of in een dichte hand tegen je buik aan te houden bij het klikken. Ook klinkt de clicker zachter als je één of meer stukjes pleister over het putje in het metaal plakt. Als je weet dat je hond wel eens moeite heeft met harde geluiden, kun je dit het beste al doen voordat je de eerste keer de clicker gebruikt waar hij bij is.
Klik nu één keer als je zijn voer neerzet, vlak voordat je hem iets extra lekkers toegooit, voordat je hem een speciaal speeltje geeft, voordat je je hond naar buiten laat of met hem gaat wandelen. Net voor ieder moment van de dag dat er iets gebeurt dat jouw hond leuk vindt, klik je één keer. Hiermee laat je hem weten dat er direct 'iets goeds' gaat gebeuren. Hoe vaak moet je hond de klik horen, denk je, voordat hij besluit dat dat toch wel een geweldig leuk geluidje is?
- Wat doe ik als mijn hond niet werkt voor voer?
Veel mensen denken dat hun hond niet werkt voor voer. Dat kan een aantal oorzaken hebben. Allereerst zal niet iedere hond zin hebben om voor voertjes te werken als hij net gegeten heeft. Zeker niet als hij dan zijn gewone brokjes als beloning krijgt. Net voor zijn etenstijd zal de reactie van de hond al heel anders zijn.
En vaak is het nodig om heel lekkere voertjes te gebruiken - niet wat jou als baas wel lekker lijkt voor je hond, maar wat de hond zèlf duidelijk heel erg lekker vindt! Kaas, gekookte kip en lever vinden de meeste honden toch echt niet te versmaden!
Sommige honden zijn helemaal niet gewend om voor voertjes te werken. Dan duurt het soms even voordat het kwartje valt, maar uiteindelijk gebeurt dat toch.
Sommige honden zijn regelrecht argwanend ten aanzien van voedselbeloningen, misschien door nare ervaringen in het verleden. Heb je zo'n hond, doe dan rustig aan. Probeer niet gelijk een gedrag aan te leren, maar leer hem dat tussendoor iets lekkers krijgen geen akelige gevolgen heeft. Gewoon klik en lekkers, klik en lekkers, een paar keer per dag, niet voor een bepaald gedrag en niet op vaste tijden. Ook zou je bij zijn voerbak kunnen gaan staan en zijn brokjes na iedere klik daarin kunnen gooien. Zelfs als je hond erg argwanend is, hoort hij het voedsel erin vallen. Als je hond eenmaal heeft besloten dat je geen snode plannetjes met hem hebt, zal hij het voedsel eten. En als hij eenmaal een paar manieren ontdekt om jou aan het klikken en belonen te krijgen, wordt je hond er nog gekker op ! Probeer het gewoon.
Ten slotte is voer niet de enige mogelijke beloning. Wel is het een heel nuttige soort beloning, omdat je na het geven van een voertje heel snel weer verder kunt trainen. Zelfs als je hond graag werkt voor voertjes, is het heel nuttig om je hond te observeren en zoveel mogelijk activiteiten en gelegenheden te ontdekken die jouw hond geweldig vindt. Probeer daar een beloning van te maken.
- Wat als ik meerdere honden heb?
In eerste instantie kun je beter met één hond tegelijk training. Zet de andere hond buiten, in een andere kamer, de keuken, hun bench of leg ze ergens vast. Natuurlijk hoort de andere hond de clicker. Hij krijgt alleen geen lekkers, dus raakt hij niet in de war - al zal hij wel nog meer naar zijn beurt verlangen! Met iets ervarener honden kun je wel samen trainen, al blijft het voor sommige oefeningen beter om ze gescheiden te trainen.
- Hoe lang moet een trainingssessie zijn? Hoe vaak moet ik trainen?
Sessies van vijf minuten, wanneer je ze ook maar kunt inpassen, zijn meestal het beste om te beginnen. Wetenschappers hebben aangetoond dat honden, andere huisdieren en mensen veel beter leren in veel korte sessies dan in één lange. Korte sessies zijn leuker en minder vermoeiend. Ze zijn ook makkelijker in te passen in je dagelijks leven, al heb je het zelf nog zo druk. Denk bijvoorbeeld aan TV-reclameblokken tussen programma's door. Als je met voer traint, is vlak voor de etenstijd van je hond ook altijd een uistekend moment.
- Kan ik meer dan één gedrag tegelijk trainen?
Ja, natuurlijk. Je kunt tegelijk werken aan komen, zit, volgen, en nog een paar kunstjes. Afwisseling is leuk. Wil je aan een andere oefening werken, dan onderbreek je je trainingsessie even met een spelletje met je hond. Of je gaat zelfs alleen maar naar een andere kamer in huis of je neemt een andere houding aan (staan in plaats van zitten). Binnen de kortste keren heeft je hond zelfs die aanwijzingen niet nodig om te weten dat je nu weer iets anders van hem verwacht.
Wat je echter NIET moet doen, is het werken aan meer dan één detail van een gedrag binnen één enkele versterking. Bijvoorbeeld, als je werkt aan 'draf met staart hoog' (handig voor shows) klik dan voor precies dat gedrag. Ga niet opeens ook nog eens eisen dat je hond niet achterblijft. 'Niet achterblijven' is een andere detail. Daar kun je apart aan werken, tijdens een andere sessie.
- Kun je clickers gebruiken tijdens de les? Raken de honden dan niet in verwarring?
Zeker kun je clickers in de cursus gebruiken. Veel moderne trainers doen dat al. De meeste honden horen beter dan wij. Ze weten waar hun eigenaar is, wie hun brokjes heeft en waar het geluid vandaan komt. Zelfs een pup weet binnen drie keer klikken, "dàt is mijn klik".
Soms is het handig om naast de klik ook nog een kort uitgesproken woordje - 'yes', of 'goed' of 'juist' - of een tongklak te laten gebruiken voor situaties waarbij 2 handen nodig zijn. Een woord is echter lang niet zo uniek en uitgesproken als de klik (dit geldt zelfs voor de tongklak). Daarom is een woordje minder handig voor het aanleren van nieuw gedrag. Wel is zo'n 'alternatieve klik' uitstekend voor het in stand houden van eerder geleerd gedrag.
Sommige mensen gebruiken ook een speciale aanraking - een klopje op zijn kop, of rug, bijvoorbeeld - als vervanger van de klik: heel handig in de showring, iets lastiger op afstand.
Het gebruik van de clicker in een klas is vergelijkbaar met een wedstrijd volleybal met meerdere velden naast elkaar waar allemaal gespeeld wordt: op de fluitjes op de nabijgelegen velden reageren de deelnemers al gauw niet meer, en anders is de verwarring van heel korte duur.
- Wat gebeurt er als ik een fout maak in de training? Verpest ik dan de hond?
Als je eens een fout maakt, lach en aai je hond dan. Soms klik je te snel of te laat, of voor het verkeerde, of je laat een prachtkans voor versterking liggen. Dat gebeurt iedereen wel eens. Op den duur kun je genoeg klikken op het juiste moment om je hond toch duidelijk te maken wat je precies wilt. Fouten bij straffen kan allerlei schade aan het leerproces opleveren. Een paar foute versterkingen zijn echter onschuldig. Clickertraining is creatief, interactief en cumulatief: deze methode vergeeft veel.
- Wat doe ik als de hond een fout maakt?
Niet klikken. Verder niets. Ga niet 'foei' roepen, aan de riem rukken of de hond in de juiste positie duwen. Wel is het verstandig te voorkomen dat je hond op dat moment ergens anders wordt beloond, bijvoorbeeld door te snuffelen of met een andere hond te spelen.
Het combineren van deze methode met straf, correcties of dwang helpt je hond niet begrijpen wat hij moet doen en hij zal er minder door durven experimenteren. En dat is nu juist zo van belang is in het leerproces. Straffen maakt je hond ook niet betrouwbaarder. Wel zorgt het ervoor dat een hond leren minder leuk vindt (zie ook het artikel Straf: een nuttig middel met veel valkuilen).
- Er wordt niet veel over commando's gezegd. Wanneer moet ik mijn hond vertellen wat hij moet doen?
Als je hond het gedrag geleerd heeft. Commando's geven voordat de hond weet wat het gedrag is, heeft geen enkele zin. Eerst leert je hond dat zitten een klik en wat lekkers oplevert. Als hij dit vaak en correct doet en jij precies kunt voorspellen wanneer hij het doet, kun je het commando 'zit' toevoegen. Na een flink aantal herhalingen waarbij de hond het woordje 'zit' aan het gedrag 'gaan zitten' koppelt, leer je je hond dat zitten alleen nog een klik en lekkers oplevert als jij eerst 'zit' gezegd hebt. Uiteindelijk gaat je hond - tijdens de training althans - alleen zitten als jij het seintje hebt gegeven.
- Wat als ik het signaal gegeven heb en de hond het niet doet?
Dan heb je je het seintje nog niet onder precies die omstandigheden aangeleerd. Het volgende voorbeeld komt hel vaak voor.
Een hond komt goed wanneer hij thuis geroepen wordt. Maar in het park, met konijntjes om hem heen, is hij opeens doof. Dit betekent niet dat de hond ongehoorzaam is, het betekent alleen dat de trainer nog niet vaak genoeg het gedrag 'hierkomen' versterkt heeft in deze nieuwe omstandigheden. Eerst zul je (in het begin aangelijnd, stapje voor stapje) 'komen in een vreemde omgeving', 'komen van ver' en 'komen, zelfs als er konijntjes zijn' moeten trainen. Dit lukt sneller en met meer kans op succes als je het gedrag stap voor stap vormt. Kwaad worden en straffen voor niet reageren werkt zeker bij 'hierkomen' absoluut averechts!
- Wanneer kan ik stoppen met voedsel in de training?
Dit is een populaire vraag. De klik en de brokjes zijn voor het aanleren van een nieuwe gedraging of voor het leren om de gedraging uit te voeren in moeilijkere omstandigheden. Heeft je hond het gedrag eenmaal geleerd, dan kun je de beloning langzaam afbouwen en hoef je niet meer op voortdurend te belonen voor dat gedrag.
- Wat als ik gehoorzaamheidstraining of andere wedstrijdactiviteiten met mijn hond wil doen?
Ook voor de gehoorzaamheid is de clicker een uitstekend hulpmiddel om de hond uit te leggen wat de bedoeling is. Of dat nu perfect volgwerk is of een vergevorderde oefening zoals sorteren of vooruitsturen naar een bepaald voorwerp. Steeds meer trainers gebruiken clicker-training voor allerlei soorten honden, van gewone huishond tot multi-inzetbare politiehond.
- Hoe kun je clickertraining gebruiken voor gehoorzaamheid, terwijl iedereen weet dat je geen clicker of voedsel in de ring mag gebruiken?
De clicker en lekkers zijn een hulpmiddel om iets aan te leren. Je hond moet het gedrag volledig onder de knie hebben als je de ring in gaat. Tegen die tijd hebt je je hond al geleerd om te werken voor een woordje, een aai en prijzen; die heb je in de ring dus niet nodig.
- Mijn hond kent al veel gehoorzaamheidsoefeningen. Hoe vermeng ik clickertraining met wat hij al weet?
Doe het niet! In ieder geval niet voordat jullie beide ervaring hebben met deze nieuwe methode. De overstap van traditioneel trainen naar clicker-trainen wordt ook wel 'crossover' genoemd. Crossover-honden èn -trainers moeten heel veel afleren, maar ook aanleren. Begin dan ook niet met het werken aan gedrag dat de hond al kent. Begin met kunstjes of met een nieuwe oefening.
- Wat zijn nu de grote voordelen van clicker-training?
- Vergevingsgezind: Met elke trainingsmethode maak je fouten. Met de clicker een fout maken is niet zo'n ramp, hooguit doe je er wat langer over voordat je bereikt wat je wilt bereiken. Je hond ondervindt geen schade als je een fout maakt, hij loopt er geen trauma van op en hij wordt ook niet agressief door verkeerd gedoseerde pijnprikkels.
- Goede relatie tussen baas en hond: Met de clicker-methode loopt vrijwel elke hond te kwispelen bij alles wat er gebeurt. De hond heeft alle aandacht voor de baas en de baas heeft alle aandacht voor de hond. Er ontstaat zo een erg goede relatie tussen baas en hond. Die relatie is gebaseerd op een vertrouwen dat nooit geschonden wordt. Dit is iets waar je bij de traditionele methode alleen maar van kan dromen...
- Creativiteit: Omdat je gaat letten op gedrag dat versterkt kan worden, kun je verwachten dat je hond creatief wordt. Als je eenmaal als clicker-trainer bezig bent en je ziet bijvoorbeeld dat je hond zijn riem in zijn bek neemt, denk je: "dat kan ik gebruiken! Ik zou hem nu 'breng je riem', 'pak vast', 'laat los' of 'geef' kunnen leren, of ik zou hem kunnen leren om iets te trekken waar een touw aan vast zit". Als je hond blaft, krijg je vanzelf ideeën over hoe je hem dit op commando zou kunnen laten doen. En je kunt nog verder gaan door je hond te leren tellen of vragen te beantwoorden door blaffen. Omdat de clicker-getrainde hond nooit gestraft wordt omdat hij een keer niet begrijpt wat de trainer bedoelt, leert hij allerlei gedrag aan te bieden in de hoop dat er wel een keer iets beloond zal worden. Deze creativiteit van de hond maakt het trainen na een tijdje steeds makkelijker, omdat jij als trainer steeds meer kansen krijgt om je hond te belonen en nieuw gedrag aan te leren.
- Geen fysieke krachtmeting: Bij de klassieke methode moet je bij sommige honden als baas letterlijk stevig in je schoenen staan omdat je al je kracht nodig hebt om de hond in toom te houden. Bij de clicker-methode is dit echt verleden tijd. Als je hond op jou let (en dat doet hij al snel, want je hebt immers een geweldige beloning in petto waar hij graag voor wil werken), dan heeft hij er geen behoefte aan om ergens anders heen te willen. Met de clicker-training kan een kind dus een grote hond trainen. En ook als je in een rolstoel zit, kun je een hond trainen. Veel dingen kun je lekker binnenshuis aanleren als het buiten donker, nat en guur is. En in je woonkamer heb je natuurlijk geen halsband en riem nodig.
- Zijn er ook nadelen te noemen?
Waar voordelen zijn moet je ook nadelen kunnen bedenken. Het kostte wat moeite om nadelen te vinden, maar hier zijn ze:
- Gehoorzaamheid afdwingen: Als eigenaar kun je de hond niet meer dwingen om iets te doen. Met de klassieke methode hebben eigenaren de indruk dat dit wel kan. Maar: ook bij de klassieke methode kan een hond besluiten niet te doen wat de baas hem opdraagt. Op het moment dat de riem los gaat en de hond vrij loopt, kan hij doen en laten wat hij wil. De clickermethode is hier eigenlijk in het voordeel omdat de hond, als hij besluit iets te doen, het doet omdat het leuk is en beloond wordt. En daardoor neemt de kans toe dat de hond gedrag herhaalt. Als een hond soms niet direct luistert, betekent dat eigenlijk gewoon dat de training nog niet "klaar" is, en moet je nog even doorgaan om het gedrag "af" te maken.
- Instelling baas: Dit is het moeilijkste punt. Clickertrainen vraagt een andere instelling van de eigenaar dan de traditionele training. Je moet op zoek gaan naar gelegenheden om de hond te belonen, en desnoods "maak" je de omstandigheden waarin het gewenste gedrag vertoond zal worden. Boos worden als de hond niet direct doet wat je wil, werkt contra-productief. Wij zijn bijna allemaal groot geworden met straf en sancties voor ongehoorzaamheid. Bij clickertraining bestaat de enige straf uit het niet geven van een beloning voor niet gewenst gedrag.
-
Het streven van de clicker-trainer:
Gezag zonder overheersing
Liefde zonder onderwerping
Respect zonder angst
Gezag zonder overheersing
Liefde zonder onderwerping
Respect zonder angst
Bovenstaande veelgestelde vragen zijn een bewerking uit Een hond en een dolfijn van Karen Pryor. De antwoorden op de laatste twee vragen zijn afkomstig van Herman Peet. Voor zijn toestemming mijn hartelijke dank.
Sandra Hurkmans
Als je een voorbeeld wilt hoe je een oefening van begin tot eind aan zou kunnen leren, vind je meer informatie op de pagina Trainingsvoorbeeld.
Zie voor meer informatie en links de pagina Trainings-weblinks.
(Oorspronkelijk geschreven voor Kynologenclub Delft e.o.)